Gazeteci ve Yeni Sol Partisi üyesi Stamatis Sakellion, Batı Trakya Türk Azınlığının kimlik sorununa dair çarpıcı bir makale kaleme aldı. Sakellion, Yunanistan’ın azınlık politikalarını tarihsel bir perspektiften ele alarak, “Türk kimliğini reddetmenin” artık demokratik bir devletle bağdaşmadığını vurguladı.

İ Epohi gazetesinde 12 Ekim tarihli yazısında Sakellion, azınlığın “kolektif öz tanımlama hakkı”nın tanınmasının hem demokrasi hem de insan onuru açısından kaçınılmaz olduğunu belirterek, “Eğer şimdi değilse ne zaman? Eğer biz değilsek kim?” ifadelerini kullandı.

Sakelion’un kaleme aldığı makalenin Türkçe tercümesi şöyle:

Trakya’daki Azınlığın Kolektif Kimlik Tanımlaması

Açıkça görülüyor ki bu konu “küçük” bir mesele. Diğer ağır konuların sahip olduğu ihtişama sahip değil. Ancak azınlık açısından bu “ağır” bir konu; çünkü geçmişten gelen bir yük taşıyor. Normal koşullarda, liberal bir burjuva demokrasisinin böyle bir konuda sorunu olmaması gerekirdi. Fakat Yunanistan, kurumsal ve siyasal açıdan bu tür demokrasilerden oldukça uzak. Bunun nedeni ise hiçbir zaman ciddi bir burjuva sınıfına sahip olmamasıdır. Dolayısıyla bu yük, “düşman korkusundan” kaynaklanıyor. Bu irrasyonel bir durumdur ve soğukkanlı bir tutumu engellemektedir.

“Ulusal tehlike”, bugün hala 100.000 insanın kim olduklarına dair kendi kararlarını vermelerini engellemektedir. Belki hepsi aynı kararı vermeyeceklerdir. Ama şu anda, böyle bir hak bile yok. Düşünüyorum da, eğer 100.000 kişi Sintagma Meydanı’nda toplanıp “Biz Rodop’un Büyük Doğanca (küçük bir köyden) köyünden gelen Latinleriz” deseler, kimse endişelenmez. Hatta bu hak memnuniyetle tanınır. Ama eğer 100.000 kişi Gümülcine’nin Barış Meydanı’nda toplanıp, içlerinden birçoğu “Biz Türküz ve kolektif olarak bu şekilde tanımlanmak istiyoruz” dese, o zaman ulusal kaygı çanlarının nasıl çalacağını tahmin ediyorum.

Bu noktada inkarın dayandığı gerekçe, Lozan Antlaşması’nın “Müslümanlar”dan söz etmesidir. Ama o dönemde nüfus tanımlamaları din temelinde yapılıyordu. Bu konuyu her açtığımda, bir zamanlar sınır bölgesinde görev yapmış eski bir devlet valisinin “Müslüman dili”nden söz ettiği aklıma gelir. O dili –dilbilgisiyle, sözdizimiyle– boşuna bulmaya çalıştım. Aynı şekilde, Müslümanların yaşadığı bir Müslüman bölgesi olduğunu hayal ediyorum. Öyleyse Müslümanların bir etnik grup olduğu sonucuna varıyorum. Bu mantığa göre, her yer Hristiyan, Hindu, Budist vb. olur. Elbette öyle değil. “Bireysel olarak, ne olmak istiyorsan onu söyleyebilirsin.” diyoruz. Güzel. Diyelim ki 20.000 kişi bir meydanda toplanıyor ve her biri bireysel olarak “Ben Türküm” diyor. Yunan devleti bunu kabul ediyor ve doğru da yapıyor. Ama biri eline bir megafon alıp “Biz burada hepimiz Türküz ve bir azınlık oluşturuyoruz” dediğinde, bu yasaklanıyor.

Trakya’da biliyorsunuz, “demokrasiye geçiş” (metapolitefsi) tamamlanmadı. Tamamlanmadı, çünkü azınlığa ilişkin çözülmemiş kurumsal meseleler vardı. Hem Dışişleri Bakanlığı hem de EYP (Ulusal İstihbarat Teşkilatı) azınlıkla ilgili ulusal ideolojiyi şekillendirdi ve “derin devlet” olarak tanımlanan yapıyı oluşturdu. 1990 yılında Gümülcine’de azınlığa ait yüzlerce dükkanın tahrip edildiği travmatik olayların ardından, Yunan devleti olumlu adımlar attı. Ancak demokratik dönüşümü tamamlamadı. Sol, ilkesel olarak en zor yıllarda bile kolektif öz tanımlama hakkını destekledi. Azınlığın bu konudaki mücadelesine dayanışma gösterdi. Demokrasi, yalnızca kuralları olduğu için değil, ruhu olduğu için demokrasidir; çünkü anıların vardır, ölülerin vardır, yarım kalmış hayatların vardır ve korkun yoktur. Aksine, genişledikçe daha da güçlenir. Bu nedenle, yarım kalmış hayatların, Trakya’nın binlerce vatansızının, Türk ve Yunan milliyetçiliğinin taş değirmenlerinde parçalananların, çoğu için “lanetli” sayılan bir kimlik uğruna verilen mücadelelerin; İskeçe ve Gümülcine’deki isimsiz derneklerin ve haklarını savunmak için alçakgönüllülük ve dürüstlükle mücadele eden, fakat alay edilen herkesin adına, kolektif öz tanımlama hakkının tanınması, onurun tek yoludur. Çünkü sol korkmaz. O, otoriter devletle çatışmanın deneyimini içinde taşır. Dolayısıyla bu talebin savunulması, demokrasinin savunulmasıdır; Trakya’da dönüşüm sürecini tamamlar ve tarihin hayaletleriyle eski hesapları kapatır.

Eğer şimdi değilse ne zaman, biz değilsek kim? Önümüzde (partimizin) program kongresi var. O halde bu, kongremizin bir kararı olsun. Yunanistan’ın ulusal azınlıkların korunmasına ilişkin AGİT çerçeve sözleşmesini imzaladığını ancak bunu parlamentoda onaylamadığını hatırlayalım.

Artık bu konunun da kapanma zamanı geldi. Çünkü en güzel denizler gerçek gemilere ve yolculuk edecek insanlara sahip olmalı. Ve bazen tarih bize, bazı sembolik siyasi hareketlerin ekonomik hareketlerden daha önemli olduğunu gösterir. Çünkü azınlık insanları, işlerinde ne kadar başarılı olurlarsa olsunlar, hâlâ içlerinde açık bir yara taşıyorlar ve bu yara aynı zamanda demokrasinin de yarasıdır. Azınlığın kolektif öz tanımlama hakkı çok ama çok gecikti. Artık yeter, daha fazla sürdürülemez; bu yara insanlar için iyi bir şey değil. Hepimiz için iyi bir şey değil.

*********

Ο συλλογικός αυτοπροσδιορισμός της μειονότητας της Θράκης

Σταμάτης Σακελλίων
Είναι προφανές ότι αυτό το θέμα είναι «μικρό». Δεν έχει την αίγλη άλλων βαριών θεμάτων. Είναι όμως για την μειονότητα ένα θέμα «βαρύ», το οποίο έρχεται φορτισμένο από το παρελθόν. Υπό κανονικές συνθήκες, μια αστική φιλελεύθερη δημοκρατία δεν θα έπρεπε να έχει πρόβλημα. Αλλά η Ελλάδα απέχει θεσμικά και πολιτικά αρκετά από αυτές. Και ο λόγος είναι ότι δεν είχε ποτέ μια σοβαρή αστική τάξη. Άρα το φορτίο δημιουργείται από τον «φόβο του εχθρού». Είναι ανορθολογικό και εμποδίζει την ψύχραιμη στάση. Ο «εθνικός κίνδυνος» μέχρι σήμερα εμποδίζει 100.000 ανθρώπους να αποφασίσουν όλοι τι είναι. Μπορεί να μην αποφασίσουν το ίδιο. Αλλά τώρα δεν υπάρχει καν το δικαίωμα. Φαντάζομαι πως αν συναχθούν 100.000 άνθρωποι στην πλατεία Συντάγματος και πουν πως είμαστε Λατίνοι προερχόμενοι από το Μεγάλο Δουκάτο της Ροδόπης (μικρό χωριό), ουδείς θα ανησυχήσει. Και ασμένως θα παραχωρηθεί το δικαίωμα. Το να μαζευτούν όμως 1000.000 άνθρωποι στην πλατεία Ειρήνης της Κομοτηνής και πουν αρκετοί από αυτούς πως είμαστε Τούρκοι και θέλουμε να αυτοπροσδιοριζόμαστε συλλογικά έτσι, τότε σκέφτομαι πως θα ηχήσουν οι καμπάνες του εθνικού άγχους.

Εδράζεται η άρνηση στο σημείο αυτό στο γεγονός πως η Συνθήκη της Λωζάνης αναφέρεται σε μουσουλμανους. Μα τότε οι χαρακτηρισμοί πληθυσμών γίνονταν με βάση το θρήσκευμα. Κάθε φορά που συζητώ αυτό το θέμα θυμάμαι έναν παλιό κρατικό νομάρχη ακριτικής περιοχής που είχε κάνει λόγο για μουσουλμανική γλώσσα. Ματαίως αναζητούσα αυτήν την γλώσσα. Τη γραμματική της, το συντακτικό της. Ομοίως φαντάζομαι πως υπάρχει ένας μουσουλμανικός τόπος που κατοικούν μουσουλμάνοι. Άρα συνάγω πως το μουσουλμάνος είναι εθνότητα. Με αυτή την λογική, κάθε τόπος είναι χριστιανικός, ινδουιστικός, βουδιστικός, κ.ο.κ. Προφανώς και όχι. Λέμε πως ατομικά μπορείς να λες πως είσαι ό,τι θέλεις να είσαι. Ωραία, μαζεύονται 20.000 άνθρωποι στην πλατεία και λένε όλοι τους πως ατομικά είναι Τούρκοι. Αυτό η ελληνική πολιτεία το δέχεται και ορθώς. Αλλά αν με μια ντουντούκα ένας πει πως εμείς εδώ είμαστε όλοι Τούρκοι και συγκροτούμε μια μειονότητα, αυτό απαγορεύεται.

Στη Θράκη, ξέρετε, η μεταπολίτευση δεν ολοκληρώθηκε. Και δεν ολοκληρώθηκε γιατί υπήρξαν τα άλυτα θεσμικά θέματα της μειονότητας. Τόσο το ΥΠΕΞ όσο και η ΕΥΠ υπήρξαν οι διαμορφωτές της εθνικής ιδεολογίας για τη μειονότητα και συγκρότησαν το θεωρούμενο «βαθύ κράτος». Μετά τα τραυματικά γεγονότα του ’90 στην Κομοτηνή που καταστράφηκαν εκατοντάδες μαγαζιά μειονοτικών, η ελληνική πολιτεία πήρε θετικά μέτρα. Αλλά δεν ολοκλήρωσε τη δημοκρατική μετάβαση. Η Αριστερά από θέση αρχής υποστήριξε το αίτημα του συλλογικού αυτοπροσδιορισμού, ακόμα και στα πέτρινα χρόνια. Υπήρξε αλληλέγγυα στους αγώνες της μειονότητας για τα θέματα αυτά. Η δημοκρατία σημαίνει όχι μόνο γιατί έχει κανόνες, αλλά γιατί έχει ψυχή, γιατί έχεις μνήμες, έχει νεκρούς, έχει ματαιωμένες ζωές και δεν έχει φόβο. Τουναντίον, όσο διευρύνεται τόσο πιο ισχυρή γίνεται. Στο όνομα λοιπόν των ματαιωμένων ζωών, των χιλιάδων ανιθαγενών της Θράκης, στο όνομα όσων συντρίφτηκαν από τις μυλόπετρες του τουρκικού και ελληνικού εθνικισμού, στο όνομα των αγώνων για μια ταυτότητα «καταραμένη» για τους πολλούς, στο όνομα των συλλόγων χωρίς όνομα στην Ξάνθη και την Κομοτηνή, στο όνομα όλων εκείνων που με σεμνότητα και εντιμότητα αγωνίστηκαν για το αυτονόητο και λοιδορήθηκαν, η αναγνώριση του δικαιώματος στον συλλογικό αυτοπροσδιορισμό είναι μονόδρομος αξιοπρέπειας. Γιατί η Αριστερά δεν φοβάται. Έχει μέσα της την εμπειρία της αντιπαράθεσης με το αυταρχικό κράτος. Άρα η υπεράσπιση αυτού του αιτήματος είναι υπεράσπιση της δημοκρατίας, ολοκληρώνει την μεταπολίτευση στη Θράκη, και κλείνει παλιούς λογαριασμούς με τα φαντάσματα της ιστορίας. Αν όχι τώρα πότε, αν όχι εμείς ποιοι; Έχουμε μπροστά μας το προγραμματικό συνέδριο. Ας είναι λοιπόν μια συνεδριακή μας απόφαση. Να θυμηθούμε ότι η Ελλάδα έχει υπογράψει τη σύμβαση πλαίσιο του ΟΑΣΕ για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων, αλλά δεν την έχει κυρώσει στην Βουλή.

Είναι πια καιρός και αυτό το θέμα να κλείσει. Γιατί οι πιο όμορφες θάλασσες πρέπει να έχουν πραγματικά καράβια και ανθρώπους για να ταξιδέψουν. Και μερικές φορές μάς λέει η ιστορία πως κάποιες συμβολικές πολιτικές κινήσεις είναι πιο σημαντικές από ότι οικονομικό. Γιατί οι άνθρωποι της μειονότητας όσο και πετυχημένοι είναι στις δουλειές τους, όσοι είναι, έχουν μια πληγή που ακόμα είναι ανοιχτή και η πληγή αυτή είναι και πληγή της δημοκρατίας. Ο συλλογικός αυτοπροσδιορισμός της μειονότητας άργησε πολύ, πάρα πολύ. Όχι άλλο, δεν κάνει, δεν είναι καλό πράγμα για τους ανθρώπους αυτή η πληγή. Δεν είναι καλό πράγμα για όλους μας.