Tους τελευταίους μήνες με αφορμή την συμφωνία των Πρεσπών περίσσεψαν και πάλι οι θεωρίες συνομωσίας στις τάξεις του πολιτικού μας συστήματος και ευρύτατων τμημάτων της ελληνικής κοινωνίας. Φόβος, άρνηση, θυμός, αγανάκτηση, αισθήματα εθνικής ταπείνωσης κατέκλυσαν τον δημόσιο λόγο και διαμόρφωσαν κλίμα επιθετικό και απορριπτικό για έναν γειτονικό λαό. Οι ψύχραιμες φωνές αποδείχτηκαν για μια ακόμη φορά μειοψηφικές, ο δημόσιος διάλογος οδηγήθηκε σε αφοριστικούς διαχωρισμούς ανάμεσα σε πατριώτες και ριψάσπιδες. Ακόμα και μεγάλες προσωπικότητες που αποτέλεσαν στον διάβα της ζωής τους σύμβολα αντίστασης απέναντι σε τυραννικά καθεστώτα, όπως είναι ο Μίκης Θεοδωράκης, έκαναν λόγο για «μείζον εθνικό κίνδυνο» από την αναγνώριση του γειτονικού κράτους με το όνομα Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας.

Δεν είναι η πρώτη φορά και δεν είναι η μόνη φορά που συμβαίνει στην Ελλάδα αυτό. Ο φόβος που εκπηγάζει από την αμφισβήτηση της εθνικής καθαρότητας είναι ιστορικά καταγεγραμμένος από την διαμόρφωση του εθνικού αφηγήματος μας ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα. Κι όμως, η Ελλάδα μέχρι και την ανταλλαγή των πληθυσμών που προέκυψε μετά την Συνθήκη της Λωζάνης το 1923, υπήρξε μία κατεξοχήν πολυφυλετική και πολυπολιτισμική χώρα, ένα πραγματικό χωνευτήρι λαών και πολιτισμών είτε διέθεταν ελληνική συνείδηση είτε όχι. Αλλά και αργότερα, μέχρι και την δεκαετία του 1940, η εβραϊκή κοινότητα της Ελλάδας έως ότου εξολοθρευθεί από τους ναζί στα κρεματόρια της Γερμανίας αποτελούσε ένα πολύ ζωντανό κομμάτι της κοινωνίας αλλά και οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί της Μακεδονίας ήταν μια αδήριτη ιστορική πραγματικότητα που ενοχοποιήθηκε εθνικά μέσα στην δίνη των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου.

Η εθνικοφροσύνη που κυριάρχησε ως ιδεολογικό δόγμα στην μεταπολεμική Ελλάδα, επέβαλε την διαμόρφωση μιας εθνικής ταυτότητας που αναγνωρίζει την ελληνικότητα μόνο στα στοιχεία της κυρίαρχης αντίληψης για την ορθόδοξη θρησκευτική πίστη, την ιστορική συνέχεια μέσα από την αποθέωση της αρχαιολατρίας, στην χρήση της γλώσσας ( έστω και αν εκεί πέρασε σχεδόν ένας αιώνας μέχρι να λυθεί το πρόβλημα της επιλογής ανάμεσα στην δημοτική και την καθαρεύουσα). Η ετερότητα τέθηκε υπό διωγμό και ενοχοποιήθηκε, αμφισβητήθηκε το εθνικό φρόνημα των πολιτών που είχαν άλλες θρησκευτικές πεποιθήσεις, διαφορετικές γλωσσολογικές αναφορές και δεν αισθανόταν μέτοχοι του κοινού μας εθνικού αφηγήματος.

Η Μειονότητα της Θράκης αναφέρεται ως ένα κλασσικό παράδειγμα που βίωσε στο πετσί της έντονα αυτούς τους διαχωρισμούς για 40 περίπου χρόνια μέχρι να επέλθει μία σταδιακή άμβλυνση των συνεπειών των μέτρων που ίσχυσαν εναντίον της, από την δεκαετία του 1990. Και συνεχίζουν μέχρι και σήμερα τα μέλη και οι συλλογικότητές της να παλεύουν μεταξύ άλλων και για το αυτονόητο δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού τους.

Δεν είναι κακό πράγμα ούτε ο πατριωτισμός ούτε η εθνική υπερηφάνεια. Κακό πράγμα είναι το μίσος για την πατρίδα του άλλου, η αμφισβήτηση των δικών του εθνικών ευαισθησιών, των δικών του απαράγραπτων δικαιωμάτων. Και είναι απαράγραπτο δικαίωμα του κάθε λαού να προσδιορίζει τα στοιχεία της ταυτότητας του, σεβόμενος πάντοτε τις ευαισθησίες και τις ιστορικές αναφορές των γειτόνων του στο πλαίσιο της ειρηνικής συνύπαρξης.

Στους γείτονές μας λοιπόν, τους βορειομακεδόνες όπως εφεξής θα ονομάζονται από όλη τη διεθνή κοινότητα, δεν παραχωρήσαμε ούτε γλώσσα, ούτε εθνότητα γιατί πολύ απλά δεν μας ανήκουν. Δεν μας ανήκει ούτε η γλώσσα τους, ούτε η εθνότητά τους ούτε ο εθνικός τους αυτοπροσδιορισμός. Είναι δική τους υπόθεση πώς θέλουν να αισθάνονται και να αυτοπροσδιορίζονται, αρκεί να σέβονται τους διεθνείς κανόνες και τις συμφωνίες που έχουν υπογράψει αλλά και τις δικές τους μειονότητες στο εσωτερικό τους.

Άλλωστε ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός είναι κομμάτι της παγκόσμιας ιστορικής κληρονομιάς και η εμβέλεια του ξεπερνά κατά πολύ τα σύνορα των εθνικών κρατών όπως αυτά διαμορφώθηκαν κυρίως στον 20ο αιώνα. Το δύσκολο στις μέρες μας εντέλει είναι να μετατρέπουμε την ιστορία σε προωθητική δύναμη συνύπαρξης με τους γειτονικούς λαούς. Αλλιώς, θα αναπαράγουμε συγκρούσεις πίσω από τις οποίες θα υποκρύπτονται πολύ μεγαλύτερα συμφέροντα από το ιδιοκτησιακό καθεστώς των αγαλμάτων του Μεγάλου Αλεξάνδρου.